Zoals ze op de opleiding heeft geleerd, gebruikte medisch pedicure Jacqueline van Aken voor het coronatijdperk ongeveer tien tot vijftien minuten per consult een mondmasker, of mondneusmasker zoals ze officieel heten. ‘Nu gebruik ik het mondmasker gedurende het hele consult van ongeveer 45 minuten. Ik gebruik bij iedere cliënt een nieuw mondmasker en tussendoor drink ik even wat water.’

Igna Breedeveld, bestuurslid van branchevereniging Provoet, bevestigt dat Van Aken zich hiermee goed aan de branche- en arbeidsnorm houdt: ‘Met de komst van het coronavirus is daaraan toegevoegd dat een behandelaar het mondmasker gedurende het hele cliëntencontact moet dragen.’ Bij Van Aken komt het er met zo’n zeven cliënten per dag op neer dat ze ruim vijf uur per dag zo’n masker op heeft.

Benauwd en hoofdpijn

Meteen na invoering van het nieuwe protocol merkte Van Aken dat ze zich benauwd voelde tijdens het behandelen. ‘Na een tot twee weken merkte ik dat ik aan het einde van de dag vermoeider was en meer last had van hoofdpijn. Verder heb ik vaker last van een droge keel en kriebelhoest. En ik voel me vaker onrustig terwijl daar geen enkele reden voor is.’

In pedicuregroepen op Facebook is al veel gezegd over mondmaskers. Er zijn meer pedicures die klachten benoemen, en ook pedicures die nergens last van hebben. Van Aken vraagt zich af of ze haar gezondheid in gevaar brengt door zich te houden aan een protocol dat juist is bedacht in het belang van haar gezondheid.

Vlucht-vechtreactie

Een artikel van immunoloog Carla Peeters in HP/De Tijd wekt inderdaad bezorgdheid. Peeters analyseert het microklimaat binnen en op het mondkapje. Ze schrijft: ‘Door het dragen van mondkapjes stijgt de temperatuur en verandert de luchtvochtigheid. Alleen al het psychologisch effect van het dragen van een mondkapje kan een verandering in de wijze van ademen bewerkstelligen. Afhankelijk van het soort masker/mondkapje ervaart de drager meer ademweerstand en kunnen problemen ontstaan om voldoende zuurstof in te ademen.’ Bij een tekort aan zuurstof neemt volgens Peeters de activiteit van het sympathisch zenuwstelsel toe, waarbij een vlucht-vechtreactie ontstaat. ‘De hartslag wordt sneller; een risico voor onwel of moe voelen en zelfs flauwvallen.’

Volgens Peeters kan bij langdurig dragen van een mondneusmasker het zuurstofgehalte in het bloed dalen en de concentratie kooldioxide toenemen. ‘Hierdoor kunnen ontstekingen toenemen en verzwakt de immuniteit voor externe factoren. Meer energie is nodig om de bestaande ontstekingen onder controle te houden. Ook kan de concentratie van bacteriën en virussen in het masker en neus- en keelholte toenemen door het uitademen en weer inademen van dezelfde lucht.’

Chirurgen dragen ze wel dertig uur

Provoet-besuurslid Breedeveld ziet het anders. ‘Er is geen enkel wetenschappelijk bewijs dat het (langdurig) dragen van een medisch mondmasker slecht is voor de gezondheid. Als deze maskers ongezond zouden zijn, zouden chirurgen al lang aan de bel hebben getrokken. Zij dragen immers soms wel 9 uur achter elkaar een mondmasker.’ Sterker nog, tot wel dertig uur, zie bijvoorbeeld dit Volkskrant-artikel waarin chirurgen vertellen hoe ze dat volhouden en inderdaad niet reppen over ademnood. In een online filmpje maakt een Engelse chirurg zich zelfs boos over het vraagstuk. Hij laat met een zuurstofmeter op zijn vinger zien dat het zuurstofgehalte in zijn bloed niet daalt, ook niet als hij het mondmasker twee uur achter elkaar draagt.

CO₂ is het probleem

In dagblad Trouw zegt longfysioloog Frans de Jongh dat hoofdpijn niet komt door te weinig zuurstof, maar door een verstoorde hoeveelheid CO₂ in je bloed. Omdat  zuurstof- en CO₂-moleculen ongeveer even groot zijn, verwacht hij dat ze het masker even goed kunnen passeren. Hij denkt daarom niet dat het mondmasker CO₂ tegenhoudt en zo de concentratie in je bloed doet stijgen. De Jongh denkt dat mensen met deze klachten ongemerkt te veel ademen (hyperventilatie) of juist te weinig. ‘Hyperventilatie kan worden veroorzaakt doordat je lichaam merkt dat er te weinig CO₂ uitgeademd wordt. Meestal heeft het een mentale oorzaak, zoals stress.’ Ook het bedekken van mond en neus, zoals door een mondkapje, kan zorgen dat je sneller gaat ademen en klachten krijgt, aldus de longfysioloog. ‘Mensen vinden het vaak lastig om te horen dat ze hyperventileren. Terwijl echt veel mensen er onbewust last van hebben.’

Nocebo-effect

Als je op sociale media leest over klachten door een mondneusmasker, kan dat de klachten uitlokken of verergeren. Tegenover het bekende – en soms enorme! – placebo-effect bestaat namelijk het minder bekende nocebo-effect. Op internet zijn schokkende voorbeelden te vinden, zelfs met de dood als resultaat. Peter Lucassen, huisarts-onderzoeker bij het Radboudumc, deed er onderzoek naar. ‘Het kan heel goed dat het nocebo-effect een rol speelt bij de klachten die pedicures nu beschrijven. Er zijn zorgen ontstaan binnen de beroepsgroep en er gaan berichten rond. Maar chirurgen en operatieassistenten dragen deze mondmaskers al jaren, het is niet aannemelijk dat het zuurstof of CO₂ tegenhoudt.’

Verwachting van klachten en social learning vormen het mechanisme achter het nocebo-effect. ‘Als je door informatie van bijvoorbeeld een arts, bijsluiter of sociale media klachten verwacht, is de kans groot dat je ze krijgt.’ Het lijkt misschien flauw om klachten die je zo duidelijk voelt, verklaard te zien aan de hand van je eigen gedachten. Lucassen ervaart ook weerstand bij artsen en patiënten om placebo- en nocebo-effecten serieus te nemen. ‘Dat is enorm jammer, want deze effecten kunnen enorm zijn.’

Wezenlijk, maar te verhelpen

Al met al zijn er veel aanwijzingen dat de hoofdpijn, vermoeidheids- en stressklachten van pedicures die het mondmasker langer zijn gaan dragen, wezenlijk zijn. Ze kunnen ontstaan doordat je door het mondmasker anders gaat ademen en doordat je deze klachten verwacht. Het lijkt er ook op dat je het probleem zelf kunt oplossen. Check bij jezelf of je anders ademhaalt met een mondmasker op. Oefen eens in je vrije tijd: hoe adem ik zonder, hoe adem ik met mondmasker? Lucassen adviseert: ‘Denk niet alleen aan de collega’s die klachten beschrijven, maar ook aan al die chirurgen die ze uren achter elkaar probleemloos dragen.’ Je ademhaling en je gedachten ombuigen dus: zo word je de mondmaskerstress de baas.